Είναι λίγο πριν από τις οκτώ το πρωί και η Αμφιλοχία ξυπνάει. Όσο οι μαγαζάτορες σηκώνουν τα ρολά των καταστημάτων τους και οι γονείς συνοδεύουν τα παιδιά τους στο σχολείο, η ομάδα της Healthy Seas ετοιμάζεται για μια αποστολή εξυγίανσης του θαλάσσιου οικοσυστήματος της περιοχής. Άλλοι με αυτοκίνητα και άλλοι με τα τρία πλοιάρια της διεθνούς οργάνωσης θα φτάσουν στην παραλία στο Μενίδι Αμφιλοχίας. Εκεί κείτεται ένα νεκροταφείο υδρόβιας ζωής: τα υπολείμματα μιας εγκαταλελειμμένης ιχθυοτροφικής μονάδας, που αποτελείται κυρίως από πλαστικό, φελιζόλ, σχοινιά και δίχτυα, προκαλούν ανυπολόγιστη ρύπανση, επιβαρύνοντας τη θαλάσσια χλωρίδα και πανίδα και υποβαθμίζοντας τις παράκτιες περιοχές.
Πανίδα σε συνθήκες «ιδρυματοποίησης»
«Πριν από λίγους μήνες κάναμε μια επιχείρηση καθαρισμού ενός ιχθυοτροφείου, που είχε παραμείνει ανενεργό για περίπου 20 χρόνια, στην Κάτω Βασιλική, κοντά στη Ναύπακτο», λέει η Βερόνικα Μίκος, διευθύντρια της Healthy Seas, καθώς το πλοίο της οργάνωσης MAKO διασχίζει τον Αμβρακικό κόλπο. Η οργάνωση, όπως μου διευκρινίζει, ενεργεί πάντα σε συνεργασία με τους εμπλεκόμενους φορείς και ότι η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Δυτικής Ελλάδας τούς ενημέρωσε για την ύπαρξη ενός ακόμα ghost fishfarm.
Από νωρίς το πρωί μέχρι να πέσει ο ήλιος δεκάδες εργάτες, συνεργάτες της Healthy Seas, είχαν επιδοθεί στον τεμαχισμό και την αποθήκευση του πλαστικού που προέρχεται από τους κλωβούς. (Φωτογραφία: Isadora Abuter)
Φτάνοντας στο Μενίδι αντικρίζουμε γύρω στους 30 κλωβούς, απλωμένους σε μια εκτεταμένη θαλάσσια επιφάνεια, διάσπαρτα δίχτυα και έναν γλάρο να στέκεται πάνω σε έναν πλαστικό δακτύλιο. «Τα θαλασσοπούλια συνεχίζουν για πολύ καιρό να έρχονται, θεωρώντας ότι εδώ θα βρουν εύκολα τροφή», εξηγεί η κ. Μίκος. Αντίστοιχα, όμως, και τα ψάρια εκδηλώνουν συμπεριφορές «ιδρυματοποίησης»: παραμένουν στο πλαίσιο του κλωβού, παρά το γεγονός ότι το ιχθυοτροφείο έχει κλείσει και κανείς δεν θα εμφανιστεί για την τακτική τους σίτιση, το ζύγισμα και την ιατρική τους παρακολούθηση. Δεν γνωρίζουν πώς να επιβιώσουν στην ανοιχτή θάλασσα. «Είναι πολύ πιθανό να βρούμε τον γλάρο και πάλι αύριο εδώ, να μας περιμένει», σχολιάζει η κ. Μίκος, καθώς κατευθύνεται σε μια αυτοσχέδια προβλήτα που λειτουργεί ως «στρατηγείο». Από εδώ, έχοντας οπτική επαφή με τους συνεργάτες της σε στεριά και θάλασσα, δίνει οδηγίες και συλλέγει πληροφορίες. Η συνεννόηση γίνεται στα αγγλικά, καθώς οι συμμετέχοντες είναι διαφορετικών εθνικοτήτων, και με τη χρήση γουόκι τόκι, αφού στο εν λόγω σημείο καμία εταιρεία κινητής τηλεφωνίας δεν προσφέρει ικανοποιητικό σήμα.
Η Βερόνικα Μίκος, επικεφαλής της οργάνωσης, ενορχηστρώνει την όλη επιχείρηση, επίγεια και υποθαλάσσια. (Φωτογραφία: Isadora Abuter)
Παγίδα θανάτου
Διανύουμε τη δεύτερη ημέρα ενός καθαρισμού μεγάλης κλίμακας, τον οποίο υποστηρίζει οικονομικά η Hyundai Motor Europe. Η 35μελής ομάδα αποτελείται και από έξι δύτες, οι οποίοι βουτούν για να διαπιστώσουν το ποσοστό των εγκαταστάσεων, το οποίο ηθελημένα ή μη έχει βυθιστεί, αλλά και για να βρουν τον καλύτερο τρόπο να φέρουν στην επιφάνεια τα βυθισμένα αντικείμενα, που ζυγίζουν πολύ. Υπάρχουν τρεις έμπειροι καπετάνιοι που από κοινού με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας ρυμουλκούν προς τα έξω τους κλωβούς. Κάθε υποομάδα αναλαμβάνει τη διαχείριση ενός από αυτούς. «Αρχικά παρατηρούμε την κατάσταση του κλωβού: Έχει κάποια φθορά, φέρει πάνω του δίχτυα ή σχοινιά; Τι κατεύθυνση έχει και σε ποιο βάθος είναι εγκατεστημένο;», περιγράφει ο Πασκάλ Φαν Ερπ, αναπληρωτής διευθυντής της Healthy Seas και διευθυντής της διεθνούς ομάδας Ghost Diving· οι δύο οργανώσεις συνεργάζονται στενά. Αν και τα ιχθυοτροφεία δίνουν την εντύπωση ότι βρίσκονται σε ρηχά νερά, αυτό δεν ισχύει πάντοτε: κάποιες φορές τοποθετούνται ακόμα και σε βάθος 30 μέτρων, όπου, για παράδειγμα, ευνοείται η εκτροφή του φαγκριού.
Καθώς πολλές λεπτομέρειες δεν γίνονται αντιληπτές διά γυμνού οφθαλμού, οι δύτες θα περπατήσουν με αριστοτεχνικές κινήσεις πάνω στον κλωβό, θα κόψουν τα σχοινιά και μετά θα βουτήξουν για να διαπιστώσουν την ύπαρξη ή όχι διχτυών «κολλημένων» στον βυθό. Γύρω στις δώδεκα το μεσημέρι βρισκόμαστε ενώπιον μιας δύσκολης αποστολής: Ο δύτης Γιώργος Λίλας έχει διαπιστώσει πολύ εκτεταμένα δίχτυα κάτω από έναν κλωβό. Προσπαθεί να τα αποδεσμεύσει από το πλαστικό, ώστε να ρυμουλκηθούν χωριστά. Όμως οι απόπειρες ρυμούλκησης δεν ευδοκιμούν. Ο καπετάνιος ξεφυσά και ακολουθεί ένα μίνι «συμβούλιο» εν πλω. «Δεν υπάρχει περίπτωση να μας ξεφύγει», με διαβεβαιώνουν. Και πράγματι, περίπου μία ώρα αργότερα ο καπετάνιος φέρνει θριαμβευτικά και υπό τις επευφημίες των συντρόφων του τον κλωβό στην παραλία.
Αργότερα, με τη βοήθεια ειδικών μπαλονιών μεγάλου μεγέθους, θα έρθουν στην επιφάνεια και τα δίχτυα. Η φοντανιέρα που αναδύεται από τα ρηχά νερά στο Μενίδι μόνο σ’ εμένα φαίνεται να προκαλεί έκπληξη. Ο Αναστάσιος Φιλιππίδης από τη ΜΚΟ ΟΖ, ο οποίος φορώντας τη στολή του δύτη δίνει και αυτός εθελοντικά το «παρών», μόλις την αλίευσε, την εναποθέτει πλάι στα πιάτα του γλυκού και της σούπας, τα μπολ, τα κρασοπότηρα και τα κολονάτα ποτήρια, που φιλοξενήθηκαν και αυτά στη θάλασσα. «Πρόκειται για ένα ολόκληρο νοικοκυριό», λέει ο κ. Φιλιππίδης. «Φαίνεται ότι κάποιος μετακόμισε και έκρινε ότι το καλύτερο σημείο για να ξεφορτωθεί όσα δεν χρειαζόταν ήταν το παλιό ιχθυοτροφείο», τονίζει. «Είναι κάτι που έχουμε ξανασυναντήσει, το λουκέτο στη μονάδα οδηγεί σε μια γενικότερη υποβάθμιση του μέρους, ακόμα και από όσους ζουν στα πέριξ», προσθέτει η κ. Μίκος.
Οι δύτες είναι αφανείς ήρωες αυτής της γιγαντιαίας επιχείρησης, που με χειρουργικές κινήσεις καθιστούν δυνατή κάθε ρυμούλκηση. (Φωτογραφία: Michael Westreicher)
Αν τα παραπάνω ευρήματα φέρνουν γέλιο στους συμμετέχοντες, που μετρούν ήδη επτά ώρες στο πόδι, όσα εν συνεχεία θα αντικρίσουν τους προκαλούν ανείπωτη θλίψη. «Χρειάζομαι βοήθεια», φωνάζει από μακριά ένας άλλος δύτης, που μόλις έχει εντοπίσει νεκρό στα αφημένα και μπερδεμένα δίχτυα έναν κορμοράνο. Το θέαμα και η οσμή είναι απόκοσμα. «Χθες βρήκαμε μια νεκρή θαλάσσια χελώνα και το αποτύπωμα από τη ραχοκοκαλιά ενός σαλαχιού», εξηγεί η κ. Βίκος. «Τα ιχθυοτροφεία-φαντάσματα επί της ουσίας μετατρέπονται σε παγίδα θανάτου για τα θαλάσσια πτηνά και τα υπόλοιπα ψάρια, τα οποία πλησιάζουν ανυποψίαστα, εγκλωβίζονται και πεθαίνουν αβοήθητα». Μάλιστα, μας υπενθυμίζει ότι από τις μοιραίες συνέπειες δεν εξαιρούνται ούτε οι άνθρωποι, «αφού έχουν καταγραφεί σοβαρά ατυχήματα με αλιευτικά σκάφη αλλά και ιστιοπλοϊκά» από τον φθαρμένο εξοπλισμό των πρώην ιχθυοτροφείων. Εξίσου δυσάρεστη έκπληξη είναι και για έναν λουόμενο να βρεθεί να κολυμπάει πλάι σε λιωμένα δίχτυα και επιπλέοντα φελιζόλ.
Στον βυθό της θάλασσας στο Μενίδι συνέχιζε μια δεύτερη… ζωή ένα ολόκληρο σερβίτσιο, το οποίο οι ιδιοκτήτες τους είχαν «ξεφορτωθεί» χωρίς δεύτερη σκέψη. (Φωτογραφία: Isadora Abuter)
51.000 κιλά από δίχτυα
Η επίμονη εργασία της ομάδας διήρκεσε σχεδόν μία εβδομάδα και είχε εντυπωσιακά αποτελέσματα: συγκεντρώθηκαν 128,5 τόνοι θαλάσσιων απορριμμάτων – από αυτά 50,9 τόνοι ήταν μόνο τα δίχτυα. Η έναρξη λειτουργίας μιας ιχθυοτροφικής μονάδας είναι μια επιχείρηση πολύ υψηλού προϋπολογισμού, εξ ου και κατά κανόνα ένα ποσοστό αυτού επιχορηγείται. «Θα έπρεπε να υπάρχει η υποχρέωση εκ μέρους του επενδυτή να δίνει ένα χρηματικό ποσό, για παράδειγμα 100.000-150.000 ευρώ, ως εγγύηση», αναφέρει ενδεικτικά η κ. Μίκος. Στη χώρα μας δεν ισχύει η τακτική της εγγύησης, ωστόσο υπάρχει η σχετική νομοθεσία περί υποχρέωσης του ιδιοκτήτη να παραδώσει το θαλάσσιο περιβάλλον όπως το παρέλαβε, όμως δεν εφαρμόζεται. «Ειδικά όταν η εταιρεία κηρύσσει πτώχευση, είναι δύσκολο να ασκηθεί πίεση για τον καθαρισμό», σχολιάζει άνθρωπος του χώρου.
Με στολή δύτη ο Τάσος Φιλιππίδης, διευθυντής της Ozon, ανέλαβε τον καθαρισμό των πιο ρηχών νερών και αλίευσε, μεταξύ άλλων, ένα ολόκληρο νοικοκυριό, που σιωπηλά κείτονταν στον πάτο της θάλασσας. (Φωτογραφία: Healthy Seas)
«Στον Αμβρακικό κόλπο ερευνήσαμε 198 χιλιόμετρα ακτογραμμής και εντοπίσαμε 25 τοποθεσίες ιχθυοκαλλιεργητικής δραστηριότητας», σημειώνει ο εκτελεστικός διευθυντής της ΜΚΟ Ozon, κ. Φιλιππίδης. «Από αυτές, στις 18 διαπιστώθηκε η ύπαρξη ενεργών μονάδων, ενώ οι επτά φαίνεται πως έχουν εγκαταλειφθεί. Στις τοποθεσίες αυτές οι μη χρησιμοποιούμενες πλέον εγκαταστάσεις και εξοπλισμός είναι ορατά στον χερσαίο και θαλάσσιο χώρο. Δεν αποκλείεται, ωστόσο, η ύπαρξη περισσότερων τοποθεσιών με εγκαταλελειμμένο εξοπλισμό στον βυθό του Αμβρακικού, καθώς οποιαδήποτε δραστηριότητα που παύθηκε 20 ή περισσότερα χρόνια πριν, είναι πολύ δύσκολο να εντοπιστεί», διευκρινίζει ο ίδιος, του οποίου η οργάνωση χαρτογραφεί το πρόβλημα των απορριμμάτων στη θάλασσα από το 2017.
«Δεν είμαστε κομήτες, πονάμε αυτόν τον τόπο»
«Λίγο πριν από την καραντίνα είχα ανεβάσει στα σόσιαλ μίντια φωτογραφίες από δύο ιχθυοτροφεία που λειτουργούσαν τη δεκαετία του ’80 στο νησί μου, την Ιθάκη, αλλά είχαν προ πολλού πτωχεύσει», διηγείται ο Γιώργος Λίλας, εκπαιδευτής καταδύσεων και ιδιοκτήτης εταιρείας θαλάσσιων δραστηριοτήτων. Το ποστ ταρακούνησε τα λιμνάζοντα νερά. «Δέχτηκα αιτήματα να το κατεβάσω, για να μη δυσφημήσω τον τόπο, αλλά και τηλεφωνήματα από δημοσιογράφους που ήθελαν να μάθουν περισσότερα». Τελικά, η Healthy Seas σε συνεργασία με πολλά μέλη της τοπικής κοινωνίας έχει υλοποιήσει συνολικά τρεις μεγάλους καθαρισμούς στην Ιθάκη, δίνοντας μια πραγματική «ανάσα» στη θαλάσσια χλωρίδα και πανίδα, αλλά και σε όσους θέλουν να απολαύσουν τις παρακείμενες πλαζ.
Τα εγκαταλελειμμένα δίχτυα «εγκλωβίζουν» τους υποθαλάσσιους οργανισμούς, οι οποίοι σε πείσμα των συνθηκών αναπαράγονται. (Φωτογραφία: Rogier Visser)
Η Healthy Seas έρχεται επί της ουσίας να καλύψει ένα κενό μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Το Δημόσιο δεν έχει τους πόρους να καθαρίσει και ο ιδιωτικός τομέας απέτυχε, εν προκειμένω, σε δύο φάσεις:· αφενός ο ιδιοκτήτης δεν εκπλήρωσε την υποχρέωση του καθαρισμού, αφετέρου οι πλειστηριασμοί για τον εξοπλισμό, που ήταν σε πολύ καλή κατάσταση, βγήκαν άγονοι. «Δεν ερχόμαστε να διορθώσουμε τα κακώς κείμενα μιας πτωχευμένης ως επί το πλείστον επιχείρησης, ώστε να δοθεί μετά το πράσινο φως στον επόμενο ενδιαφερόμενο επιχειρηματία να πράξει τα ίδια», λέει με έμφαση η κ. Μίκος. «Έχουμε δηλώσει και εγγράφως προς όλες τις κατευθύνσεις ότι θα είμαστε παρόντες και θα παρέμβουμε, αν διαπιστώσουμε ότι επαναλαμβάνονται τα ίδια λάθη». Η μικρή και σχεδόν άγνωστη στην υπόλοιπη χώρα παραλία του Μενιδίου είναι πλέον εξαιρετικά οικεία σε αυτή την ομάδα των ακτιβιστών από την Ολλανδία, την Ουγγαρία, την Ιταλία, τη Γερμανία, τη Χιλή και την Ελλάδα. «Δεν είμαστε κομήτες, τον πονάμε πια αυτόν τον τόπο», μου λένε καθώς με ξεπροβοδίζουν
Ιωάννα Φωτιάδη Καθημερινή
