Εντυπωσιακά τα αποτελέσματα της έρευνας για τα Ιοειδή σε εσπεριδοειδή της Άρτας
Γράφει ο
Δρ Ματθαίος Μαθιουδάκης
Εντεταλμένος Ερευνητής ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ / Ινστιτούτο Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών & Αμπέλου Χανίων (Συντονιστής Έργου)-(mathioudakis@elgo.gr)
Την Πέμπτη, 6 Ιουλίου 2023, σε ημερίδα που πραγματοποιήθηκε στο
ξενοδοχείο ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ, παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα πρόσφατης έρευνας για την παρουσία ιοειδών σε εσπεριδοειδή, στην Άρτα.
Παρουσιάστηκαν επίσης από τα υπόλοιπα μέλη της ερευνητικής ομάδας του Έργου ΕΣΠΕΡασπίς τα είδη των αφίδων που έχουν εντοπιστεί στην Κρήτη στα εσπεριδοειδή, τα μοντέλα παρακολούθησής τους και τα αποτελέσματα της αξιολόγησης εμπορικών σκευασμάτων της εταιρίας «AGROLOGY Παπαοικονόμου ABEE» στη θρέψη και το έδαφος εσπεριδοειδών καθώς επίσης και η επίδρασή τους στον αντιοξειδωτικό μηχανισμό.
Τα ιοειδή σε εσπεριδοειδή
Τα ιοειδή αποτελούν τα πιο μικρά παθογόνα φυτών που γνωρίζουμε σήμερα. Είναι ορατά μόνο σε ηλεκτρονικό μικροσκόπιο, είναι μικρά κυκλικά μόρια RNA μικρού μεγέθους (246-410 νουκλεοτίδια), χωρίς πρωτεϊνικό καψίδιο και χωρίς τη δυνατότητα κωδικοποίηση πρωτεϊνών.
Τα ιοειδή μεταδίδονται μηχανικά τόσο με τα εργαλεία κλαδέματος (ψαλίδια, πριόνια), όσο και με το σπόρο και με μολυσμένο πολλαπλασιαστικό υλικό (εμβόλια, δενδρύλλια), ενώ δεν μεταδίδονται με έντομα φορείς. Σε αντίθεση με τον ιό της Τριστέτσας των εσπεριδοειδών, ο οποίος έχει πρόσφατα εντοπιστεί στην Άρτα, όπου δεν μεταδίδεται με τα εργαλεία κλαδέματος, αλλά με μολυσμένο πολλαπλασιαστικό υλικό (εμβόλια, δενδρύλλια), καθώς με έντομα-φορείς τις αφίδες.
Μετά τη μόλυνση του δένδρου από ιοειδή απαιτείται ένα ικανό χρονικό διάστημα ώστε να εμφανιστούν χαρακτηριστικά συμπτώματα όπως κιτρινίσματα, μειωμένη παραγωγή, μικροκαρπία, μικροφυλλία, παραμορφώσεις φύλλων, νανισμός δένδρων και γενική καχεξία η οποία δεν αλλάζει παρόλες τις σωστές καλλιεργητικές πρακτικές που μπορεί να εφαρμόζονται από την πλευρά των παραγωγών.
Ιοειδές της εξοκόρτιδας
Ένα από τα βασικότερα και πιο γνωστά ιοειδή που προσβάλουν τα εσπεριδοειδή είναι η Εξώκορτις (citrus exocortis viroid), το οποίο προκαλεί αποφλοίωση στο σημείο ένωσης με το υποκείμενο, νανισμό και παραμορφώσεις των φύλλων. Γενικότερα δεν υπάρχουν δεδομένα για την παρουσία ιοειδών στην περιοχή της Άρτας.
Ιός της Τριστέτσας
Μετά τον εντοπισμό του ιού της τριστέτσας των εσπεριδοειδών σε διάφορες περιοχές της Άρτας (2018) κρίνεται απαραίτητη η λήψη κατάλληλων μέτρων αντιμετώπισης όπως η χρήση ανθεκτικών υποκειμένων καθώς η νεραντζιά που χρησιμοποιείται συνήθως ως βασικό υποκείμενο είναι αρκετά ευαίσθητο στην τριστέτσα. Παρόλα αυτά, και σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, τα ανθεκτικά υποκείμενα στην τριστέτσα εμφανίζουν υψηλή ευαισθησία σε προσβολές από ιοειδή. Αποτυπώνεται λοιπόν ένα πολύ σημαντικό ερώτημα για την σωστή διαχείριση εσπεριδοκαλλιέργειας καθώς μια όχι σωστά μελετημένη αντικατάσταση της νεραντζιάς σε ανθεκτικά υποκείμενα σε μια περιοχή που για την ώρα ίσως δεν έχει πρόβλημα με την τριστέτσα, και όχι μόνο, ίσως οδηγήσει σε ολέθρια αποτελέσματα λόγω παρουσίας ιοειδών που δεν έχουν μελετηθεί.
Για το λόγο αυτό από το 2020 υλοποιείται ένα Ερευνητικό Έργο με τίτλο «Ανάπτυξη καινοτόμων τεχνολογιών παρακολούθησης ιολογικών ασθενειών-φορέων εσπεριδοειδών και αξιολόγηση εμπορικών σκευασμάτων ενεργοποίησης μηχανισμών άμυνας» (ΕΣΠΕΡασπίς) στο οποίο μια από τις Ενότητες Εργασίας του στοχεύει στον εντοπισμό διάφορων ιοειδών σε περιοχές της χώρας στις οποίες τα εσπεριδοειδή έχουν καθοριστικό ρόλο στην οικονομία τους.
Το Έργο ΕΣΠΕΡασπίς (Τ2ΕΔΚ-00431, MIS 5074531) υλοποιείται στα πλαίσια της δράσης «ΕΡΕΥΝΩ-ΔΗΜΙΟΥΡΓΩ-ΚΑΙΝΟΤΟΜΩ» (Β΄ Κύκλος) του Επιχειρησιακού Προγράμματος Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα & Καινοτομία (ΕΠΑνΕΚ 2014-2020) συγχρηματοδοτούμενο από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης) και Εθνικούς πόρους.
Αποτελέσματα έρευνας στην Άρτα
Δυο εκτεταμένες δειγματοληψίες, το 2021 (Άνοιξη-Φθινόπωρο) πραγματοποιήθηκαν στην Άρτα από το Ινστιτούτο Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου, Χανιά-Κρήτη του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ σε συνεργασία με τα Φυτώρια Βίτσιος
1. Οι περιοχές στις οποίες πραγματοποιήθηκαν οι δειγματοληψίες.
Κατόπιν εργαστηριακής εξέτασης 154 συνολικά δειγμάτων στο εργαστήριο Φυτοπαθολογίας του Ινστιτούτου Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών & Αμπέλου, με το Δρα Ματθαίο Μαθιουδάκη (Εντεταλμένο ερευνητή) ως Συντονιστή και Επιστημονικά Υπεύθυνο του Έργου,
βρέθηκαν τέσσερα (4) από τα κύρια ιοειδή, που προσβάλλουν τα εσπεριδοειδή σε υψηλά ποσοστά σε όλες τις περιοχές δειγματοληψίας (Εικ. 2,3).
Συγκεκριμένα εντοπίστηκαν τα παρακάτω:
Ιοειδές της εξωκόρτιδας των εσπεριδοειδών (CEVd)
Ιοειδές του νανισμού του λυκίσκου (καχεξίας ή ξυλοπόρωσης) (HSVd)
Ιοειδές της ρηγμάτωσης του φλοιού των εσπεριδοειδών (CBCVd)
Ιοειδές του νανισμού των εσπεριδοειδών (CDVd)
2. Ταυτοποίηση παρουσίας ιοειδών στο σύνολο των δειγμάτων στην περιοχή της Άρτας.
3. Ποσοστά μολυσμένων δειγμάτων από διάφορες περιοχές της Άρτας.
Συμπεράσματα
Τα νέα δεδομένα της παρούσας έρευνας, δηλαδή της ανίχνευσης ιοειδών σε υψηλά ποσοστά στα τυχαία δείγματα που λήφθηκαν, μπορούν να ερμηνεύσουν διάφορες εικόνες των δένδρων που παρατηρούνται συχνά στον αγρό. Τέτοιες είναι, η μειωμένη παραγωγή, η μικροκαρπία, ο νανισμός αλλά και η μειωμένη ανάπτυξη των δένδρων, παρόλη την εφαρμογή λιπάνσεων, φυλλολιπάνσεων, αρδεύσεων και άλλων καλλιεργητικών πρακτικών που εφαρμόζονται θεωρώντας ότι τα προβλήματα αυτά ίσως να προέρχονταν από τη θρέψη και φυσιολογία του δένδρου.
Η έρευνα συνεχίζεται για τον περαιτέρω χαρακτηρισμό και φυλογενετική ανάλυση των ιοειδών. Τα αποτελέσματα θα αναδείξουν αν τα ιοειδή που εντοπίστηκαν έχουν κοινό πρόγονο σε όλες τις περιοχές τότε πιθανώς να έχουν μεταδοθεί με τα καλλιεργητικά εργαλεία που έχουν χρησιμοποιηθεί για τις διάφορες καλλιεργητικές πρακτικές, ενώ εάν εντοπιστούν παραλλαγές ιοειδών που έχουν στενή συγγένεια με απομονώσεις εξωτερικού τότε αυτό ερμηνεύεται ότι το πολλαπλασιαστικό υλικό δηλαδή τα δενδρύλλια που φυτεύτηκαν ήταν μολυσμένα από το φυτώριο.
Καθώς δεν υπάρχουν χημικά σκευάσματα (φάρμακα) για την αντιμετώπιση των ιοειδών είναι σημαντικό να τονίσουμε ξανά ότι οι καλλιεργητικές πρακτικές έχουν καθοριστικό ρόλο στη διάδοση των ιοειδών. Συγκεκριμένα, επειδή τα ιοειδή μεταδίδονται με τα κλαδευτικά εργαλεία (ψαλίδια, πριόνια), μπορεί να ερμηνευτεί η διάδοση των ιοειδών μέσω των πρακτικών αυτών. Η απολύμανση λοιπόν των εργαλείων έχει καθοριστικό ρόλο στη μη διάδοσή τους. Προληπτικά θα πρέπει να χρησιμοποιούνται διάφορα απολυμαντικά που υπάρχουν στο εμπόριο με τα οποία θα απολυμαίνονται τα χρησιμοποιούμενα εργαλεία, ενώ μπορεί να χρησιμοποιηθεί και διάλυμα χλωρίνης σε διάλυση 10% (100ml χλωρίνης διαλύονται σε 1 κιλό νερό).
Ανησυχητική εμφανίζεται η μεγάλη διασπορά των παθογόνων αυτών στις διάφορες περιοχές της Άρτας αλλά και στα διάφορα είδη και ποικιλίες με κάποιες από αυτές εμφανίζουν μεγαλύτερη αντοχή ή λιγότερη ευπάθεια. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η μη ανίχνευση παθογόνων σε δένδρα Λάϊμ.
Τέλος, τα υψηλά ποσοστό ανίχνευσης ιοειδών στην Άρτα, σε συνδυασμό με την παρόμοια επιδημιολογική εικόνα που εμφανίζεται και σε άλλες σημαντικές περιοχές εσπεριδοκαλλιέργειας (Χανιά, Αργολίδα, Ηράκλειο, Ρέθυμνο), επιβάλλει την ανάγκη εφαρμογής νέων, αυστηρών πρωτοκόλλων ελέγχου του πολλαπλασιαστικού υλικού στα φυτώρια της χώρας, για περιορισμό διασποράς των ιοειδών.
Αναγκαία φαίνεται λοιπόν η άμεση εφαρμογή νέας στρατηγικής ελέγχου στα φυτώρια, αναφορικά και με τη μελλοντική αναδιάρθρωση της καλλιέργειας των εσπεριδοειδών, όπως συζητείται.
